“Çerâğı Görmeden Pervâne Olmak”: Klasik Türk Şiirinde “Kulaktan Âşık”lık
Being a Moth without Seeeing the Flame Falling in Love through Hearsay in Classical Turkish Poetry

Klasik Türk edebiyatında, şiirin merkezini oluşturan temel konulardan
biri de aşktır. Bu şiir geleneğinde idealize edilen ve işlenen aşk, kimi zaman
görmeyle değil duymayla ilintilidir. Günümüz dünyasında pek de yeri
olmayan bu durum, yani aşkın görmeyle değil duymayla başlaması
meselesi, yerleşmiş bir motif olarak klasik Türk şiirinde yüzyıllar boyunca
süregelmiştir. Klasik Türk edebiyatında beşerî aşk düzleminde karşılaşılan
kulaktan âşıklık, daha derin bir yaklaşımla ilahî aşkın izdüşümü olarak da
algılanabilir. Hüsrev ü Şîrîn, Hurşîd ü Ferahşâd, Ferhâd u Şîrîn,Vâmık u
Azrâ, Cemşîd ü Hurşîd, Varka ve Gülşah, Şem ü Pervâne, Leylâ vü
Mecnûn gibi iki kahramanlı aşk mesnevilerinin pek çoğunda, hikâye
örgüsü içerisinde önemli bir motif olarak kahramanlar, birbirlerini henüz
görmedikleri hâlde, kulaktan duyarak âşık olurlar. Divanlar da bu tarz bir
aşk anlayışının örneklerini sunmakta, hatta kulaktan âşıklık divanlarda 14.
yüzyıldan 18. asra kadar örneklerine rastladığımız bir motif olarak
karşımıza çıkmaktadır. Divanlarda tespit edilebilen örnekler arasında
kulaktan aşkın kimi zaman bir insana değil, bazen bir mekâna bazen de
şairin sözüne, şiirine yönelmesi dikkat çekicidir. Bu çalışmada farklı
yüzyıllardan tespit edilebilen manzum metin örnekleri üzerinden
“kulaktan âşık olma”nın izi sürülmeye çalışılmış, bu hâlin mahiyeti izah
edilmeye gayret edilmiştir.

In Classical Turkish Literature, one of the main subjects that constitutethe center of poetry is also love. According to the love thought that idealizedand processed in poetic tradition; love, sometimes, is related to hearing, notseeing. This feature that has not got a place in modern world, namely theissue of starting of love with hearing not seeing, has maintained duringcenturies in Classical Turkish poetry as a located motif. This situationencountered at the plane of human love in Classical Turkish Literature canbe perceived as a projection of divine love with a deeper approach. In mostof the love mesnevis with two characters, in mesnevis named Hüsrev üŞîrîn, Hurşîd ü Ferahşâd, Ferhâd u Şîrîn,Vâmık u Azrâ, Cemşîd ü Hurşîd,Varka ve Gülşah, Şem ü Pervâne, Leylâ vü Mecnûn etc., characters fall inlove by hearding as an important motif in plotline. Divans also providewith examples of this kind of love thought, falling love by hearding has beenappearing from fourteenth century to eighteenth century in divans. Amongexamples can be detected, in divans, it is remarkable that the one whosomeone fall in love with, sometimes, is something other than human forexample a place, a poet’s words or his poem. In this study, an attempt wasmade to trace “love by ear” through the poetical text examples can bedetected in