AYAZ İSHAKÎ (1878-1954) VE TÜRKİYE’DE TÜRKÇÜLÜK FİKRİNİN EVRİMİ
AYAZ ISHAKI (1878-1954) AND THE EVOLUTION OF PAN-TURKISM IN TURKEY

Üretken bir yazar ve eylem adamı olarak Tatar fikir ve siyaset hayatını
yönlendiren aydınlardan olan Kazanlı Ayaz Ä°shakî, Türkiye’ye ilk olarak
MeÅŸrutiyetin ilanından hemen sonra gelmiÅŸ ve Jön Türk çevreleriyle sıkı bir
iliÅŸki kurmuÅŸtur. Gerek Türkiye’de bulunduÄŸu sırada yazdıklarıyla, gerekse
dışarıdan gönderdiÄŸi makalelerle Türk dilinin sadeleÅŸtirilmesi konusunda
yapılan tartışmalara aktif bir ÅŸekilde müdahil olmuÅŸ, Kazan Tatarlarının
millî edebiyatı geliÅŸtirmek yolunda Osmanlı Türklerine rehberlik edebileceÄŸini
ileri sürmüÅŸtür. Tatar edebiyatındaki halkçılık akımının geliÅŸtirici etkilerini
Türk kamuoyuna sunarken Osmanlı edebiyatındaki seçkinci eÄŸilimleri
eleÅŸtirmiÅŸtir. Cumhuriyetin ilk yıllarında ise yeni bir ümit ve biraz deÄŸiÅŸik bir
söylemle Türk siyasilerini ve aydınlarını yönlendirmeye çalışmıştır. Türkiye’nin
Türk Dünyası için rehberlik üstlenebileceÄŸi, kültürel iliÅŸkileri ve
ortak noktaları geliÅŸtirilebileceÄŸi yolunda görüÅŸler öne sürmüÅŸtür. Yeni Türk
devletinin dış Türklere ve Sovyetlerin onları ayrıştırma projelerine ilgisiz
kalmaması, onlara yönelik politikalar üretmesi için telkinlerde bulunmuÅŸtur.
Ayrıca, Türk inkılâpları hakkındaki bazı çekincelerini, Türk kadınının
hayatında atılacak hızlı adımların doğurabileceği sakıncaları, Latin alfabesini
kabulün Türk Dünyasına getirebileceÄŸi problemleri tartışmıştır. Ayaz Ä°shakî’nin
kendine has bir içtenlik, açıklık ve cesaretle yazdığı bu yazılar
günümüzde de önemini korumaktadır. Onun hakkında birçok yazı yayınlanmış
olmakla birlikte, Türk basınında yazdıkları incelenmemiÅŸtir. Bu
makalede, onun Türk basınında yazdığı bütün yazıları taramak ve analiz
etmek suretiyle A. Ä°shakî’nin sunduÄŸu deÄŸiÅŸik perspektifler ortaya konulacaktır.

Turkic intellectuals from Russia contributed a great deal to the intellectual lifeof Turkey. Ayaz Ishaki (or Gayaz Ishakiy), famous Tatar dramatist, journalistand prolific writer, was one of them. He came to Ä°stanbul in the Young Turk era(1908-1918) and established contacts with the Young Turks. He activelyinvolved in the discussions of language reform and tried to explain the importanceof simplified Turkish in enlightening the people. He criticized the elitist tendencyof the Ottoman literature by describing it as alien to the Turkish public. Heclaimed that the Volga Tatars might be a model for the Ottoman Turks todevelop their national literature. In the early years of Turkish Republic, Ishakionce again directed his attention to the Turkish public, with new hopes and anew discourse. He tried to direct Turkish public opinion by his critical writings.He urged that Turkey should guide the Turkic World and expressed his thoughtin how to develop cultural relationship and common grounds with the ‘Turksabroad.’ He believed that Turkey should deal with the problems of the Turksabroad and develop projects against the Soviet policies to divide the Turkslinguistically and other ways. He also expressed his worries about the dangers ofrapid reforms concerning Turkish women as well as the risks of accepting Latinalphabet for the Turkic World. Although numerous articles were devoted to thelife, literary and political activities of Ayaz Ishaki, there is almost no research onhis writings and criticisms in the press of Ottoman Empire and Turkish republic.Therefore, this survey will research and analyze these writings and attempt todefine his contribution to the Turkish thought.