BUREAUCRACY AND SCHOLARS IN THE OTTOMAN EMPIRE
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA BÜROKRASİ VE ULEMA

Bu makalede Osmanlı hâkimiyetinin baÅŸlangıcından XVI. yüzyılın ilk yıllarına
kadar bürokratik yapının geliÅŸiminde dinî ilimler alanında eÄŸitim alarak yetiÅŸmiÅŸ ulemanın
oynadığı merkezi rol incelenmektedir. Bu minvalde, Ä°slam’ın ilk asırlarından
beri ulemanın Müslüman toplumlardaki statüleri, hakları, konumları ve
otonomilerine dikkat çekilerek Max Weber ve takipçilerinin Osmanlı bürokrasisini
patrimonyal bürokrasi olarak tanımlamalarına itiraz edilmekte ve ulemanın Osmanlı
yönetimi ile kurduÄŸu iliÅŸkideki deÄŸiÅŸimlere odaklanılmaktadır. XIV. yüzyılda ve XV.
yüzyılın ilk yarısında âlimlerin Osmanlı sultanı veya onun temsilcileri ile iliÅŸkileri
kurumsal bir temelden yoksun iken, XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kurallar
ve kanunlarla belirlenmiÅŸ bürokratik kurumsal bir zemine sahip olduÄŸu iddia
edilmektedir. Bu çerçevede bazı âlimlerin Osmanlı bürokrasisine dahil olarak âlimbürokrat
kimliÄŸi kazandıkları ve genel âlimler grubundan farklılaÅŸtıkları
savunulmaktadır. Ayrıca, hangi âlimlerin bürokrasiye dahil olacakları konusunda
“mevâli” diye bilinen en yüksek dereceli âlim-bürokratlar grubunun giderek daha çok
söz sahibi olmasına ve ulema bürokrasisinin otonomi kazanmasına dikkat
çekilmektedir. Bu baÄŸlamda, icâzet ile mülâzemet karşılaÅŸtırılmakta ve farklarına
iÅŸaret edilmektedir. Ä°câzet, özellikle hoca-öÄŸrenci iliÅŸkisini gösterip kamusal haklar
doÄŸurmaz iken, mülâzemet bürokrasiye kabulü belgeleyerek resmi pozisyonlarda görev
yapma hakkını vermekteydi.

In this essay, I investigate the central role that scholars with an educationalbackground in religious disciplines played in the formation of the bureaucraticadministration from the beginning of Ottoman political rule until the first decade ofthe sixteenth century. Attracting attention to the scholars’ rights, positions, andautonomy in Muslim societies from the first centuries of Islam, I question Max Weberand his followers’ characterization of the Ottoman bureaucracy as a patrimonialbureaucracy and focus on the changes in the scholars’ relationship with the Ottomangovernment. I contend that during the fourteenth and early fifteenth centuries, therelationship of scholars with the Ottoman sultan and his representatives did not havean institutional framework. From the second half of the fifteenth century, however, abureaucratic institutional basis delimited by rules and regulations gradually developed.As a result, some scholars entered the Ottoman bureaucracy, acquired the identity ofscholar-bureaucrats, and became differentiated from other scholars. In addition, Idiscuss the increasing importance of dignitary scholar-bureaucrats (mevâli), whooccupied the top positions in the scholarly hierarchy, in determining who was admittedto the bureaucracy. In this context, I compare mülâzemet (novitiate status) with icâzet(license to teach) and indicate the differences between them. While icâzet primarilyindicated the relationship between student and teacher and did not necessarily bringpublic rights, mülâzemet primarily designated one’s acceptance into the bureaucracyand was accompanied by the exclusive right to seek employment in official positions.