THE RELIGIOUS COMPLEX OF DUKAKİNZADE MEHMED PASHA IN ALEPPO
HALEP’TE DUKAKİNZÂDE MEHMED PAŞA KÜLLİYESİ

Halep’te XVI. yüzyıla ait önde gelen Osmanlı vakıf örneklerinden birisi olan
külliye, Halep Beylerbeyliği de yapmış olan Dukakinzâde Mehmed Paşa tarafından
inşa ettirilmiştir. Yavuz Sultan Selim dönemi veziriazamlarından olan
Dukakinzâde Mehmed Paşa 1550-1553 arası Halep’te görev yapmıştır. Halep’in
ikinci büyük mahallesi olan Sahat Bizâ’da bulunan külliyenin en önemli
parçası bugün halen Halep’in dinî ve ziyaret mekânlarından birisi olan Âdiliye
Câmii’dir. Hükümet binası Darü’l-Adl civarında olduğu için bu adı alan cami,
Mimar Sinan eseridir. Mimar Sinan’ın Hüsreviye Camii’nden sonra Halep’te
inşa ettiği ikinci camidir. Tek kubbeli olarak tümüyle kesme taştan yapılmış olan
ve XVI. yüzyılın klasik Osmanlı mimâri özelliklerine sahip olan cami, süsleme
bakımından bölgesel özellikler taşımaktadır.
Cami dışında imarethane, misafirhane, han, kayseriye ve çarşı külliyenin diğer
unsurlarıdır. Kuveyk Nehri civarında bulunan Tabakhane gibi daha sonra külliyeye
dahil olan yerler de vardır. Arşivdeki defter kayıtlarından bu tarz ilave ve
değişikleri izlemek mümkündür. Ayrıca Dukakinzâde Mehmed Paşa’nın annesi
Gevher Mülûkşah’a ait olan türbe de külliyenin bir parçası durumundadır. Külliyenin
hizmetlerini sürdürebilmesi için çeşitli menkûl ve gayrimenkûller vakfedilmiş,
vakfiye ve zeyilleri ile işleyiş düzenlenmiştir. Vakfiyede açıkça belirtilmeyen
han ve çarşıların isimlerini zeyl ve defter kayıtlarında bulmak mümkündür.
Külliye ile ilgili olarak tamirat kayıtları ve görev tevcihlerine ilişkin belgeler de bize
ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.
XVIII. ve XIX. yüzyıl kayıtlarında işleyişin düzenli bir şekilde devam ettiği,
gelirlerin arttığı ve vakıf fazlasının olduğu görülmüştür. Zaman zaman tamirat
geçiren külliyenin binalarından bir kısmı bugün farklı şekillerde de olsa hizmet
vermeye devam etmektedir. Âdiliye Camii gibi kuruluş amacına uygun olarak
hizmet veren yerlerden birisi de bugün çarşının bir parçası durumunda olan ve faal
olarak çalışan dükkânlardır.

The religious complex which has been one of prominent 16th Century Ottomanwaqf (religious endowment) samples in Aleppo, was founded by DukakinzadeMehmed Pasha, once governor general of Aleppo. Dukakinzade Mehmed Pasha,one of the Grand viziers of Sultan Selim II, served in Aleppo between 1550 and1553. The most important piece of the complex was the Mosque of Adiliye, whichwas located in Sahat Biza, the second most populous quarter of Aleppo. It is still oneof the leading religious and touristic places of Aleppo. Being a work of Mimar Sinan,it was also called “Adiliye” mosque as well, during to its proximity to the govermentbuilding “Darü’l-Adl”. It is the second mosque built by Mimar Sinan in Aleppoafter Husreviye Mosque. This mosque, constructed entirely by stone and capped by asingle dome, bears all the local decorative characteristics of Ottoman mosquearchitecture.The mosque was supplemented by other works of foundation, such as guesthouse,almshouse, inn (khan), bazaar and gaysariyya. There are also other buildingsincluded within the boundaries of mosque afterwards, like the tannery near theQuwayk river. The registers of such annexations or other changes can be found in thearchive books. There is also a mausoleum of Gevher Mülûkshah, mother ofDukakinzade Mehmed Pasha, adjacent to the mosque. The complex is financed byvarious movable and immovables, endowed to ensure the perpetuation of the services,which are carried out in accordance with the stipulations of waqf charter. The namesof the bazaars and caravanserais can be deciphered by looking at the archival booksand their appendixes, which, otherwise hard to learn from the waqf inscriptions. Andthe registers of the restoration activities and the decrees of appointment reveal preciousinformation about the religious complex.18th and 19th Century registers point out to a regular operation of the mecanismas well as increase and surplus in waqf revenues. The complex underwent occasionalreperations in the past but today some buildings are stil in use, although now in adifferent way. Another place having the same functions with the Adiliye Mosque, arethe shops that are part of the bazaar and stil active today.