ARŞİV BELGELERİNDEN OLUŞTURULMUŞ REİSÜLKÜTTABLAR LİSTESİ

Osmanlı merkez bürokrasisinin önemli bölümlerinden birinin başında
bulunan reisülküttaplar ile ilgili bir takım biyografik eser ve bunların
tayinlerinden oluşan birkaç liste mevcuttur. Ahmed Resmî Efendi tarafından
yazılan Halîfetü’r-rüesâ adlı eser ile Haydar Çelebi’den itibaren, sonradan
yapılan eklerle birlikte 1765 tarihine kadar olan reisülküttapların biyografilerini
ihtiva etmektedir. Büyük ölçüde kroniklerden derlenerek oluşturulmuştur. Daha
sonra Süleyman Faik Efendi 1824 yılına kadar olan reisülküttapları ilave ettiği
bir zeyl yazmıştır. Bu iki eser H.1279 yılında İstanbul’da taş baskı olarak
neşredilmiştir. Daha sonra İsmail Hami Danişmend ve Yılmaz Öztuna
tarafından ağırlıklı olarak bu eserler kullanılarak reisülküttap listeleri
oluşturulmuştur. Listeler reisülküttapların tayin ve azil tarihlerini çoğunlukla
yıl, bazen de ay ve gün ile birlikte vermektedirler. Kronik kaynaklı bu bilgilerin
büyük bir kısmı arşiv belgeleri ile karşılaştırıldığında eksik ve yanlışlıklar
içermektedir. Seferler sırasında reisülküttaplar ordu ile sefere katılırlar, merkezde
yerine bir vekil tayin edilirdi. Bazen farklı cephelere serdar tayin edildiğinde onun
maiyetinde de bir reisülküttap bulunurdu. Böylece bazen reisülküttap sayısı üçe
çıkardı. Bu durum bahsettiğimiz listelerde bazı karışıklıkların oluşmasına da
sebep olmuştur.
Bu çalışmada arşiv belgeleri taranarak daha sağlıklı bir reisülküttap listesi
oluşturulması hedeflenmiştir. Arşiv belgeleri taranırken öncelikle tayinlerin yer
aldığı Rüus Defterleri başta olmak üzere tayini konu edinen çeşitli belgeler
üzerinde çalışılmıştır. Rüus defter serisindeki eksiklikler bu defterlere dayalı
olarak düzenli bir liste oluşturulmasını zorlaştırmıştır. Bu durumda özellikle
reisülküttapların idaresindeki kalemlerin ürettiği belgeler tamamlayıcı olmuştur.
Bunlardan Mühimme Defterleri, Ahkâm Defterleri ve Tahvil Defterleri gibi
seriler reisülküttap ve sadrıazam değişikliklerini başlık halinde verdiğinden
listenin oluşturulmasına katkı sağlamışlardır. İstihkaklarını ulufe olarak
alanların ilk tayinlerinde reisülküttaplar göreve başlama yazısı verirlerdi. Bu
yazılar bağlı bulundukları yerin defterlerine işlenirdi. Reisülküttabın ismi ve yazının veriliş tarihi bu belgelere işlendiği için bunlardan reisülküttap
değişikliklerini tespit mümkün olmaktadır. Buna benzer arşiv taramalarından
elde edilen çeşitli belgeler daha sağlıklı ve ayrıntılı bir listenin oluşturulmasına
imkân sağlamışlardır.
Bu çalışmada listenin yanı sıra, tespit edilebildiği kadarıyla reisülküttapların
hangi görevden bu makama geldikleri, sonrasında hangi makama tayin
edildikleri, ölüm tarihleri, yükselebildikleri en yüksek makamlar gibi elde
edilebilen bilgilerden çeşitli istatistikler oluşturulacaktır. Bu bilgilerin yüzyıllara
göre ayrı ayrı ortaya konulması reisülküttapların kariyer çizgilerinin
belirlenmesini, dışişlerinin ve mülkiyenin bu çizgideki yerini netleştirecektir.
Sonuç olarak Osmanlı merkez bürokrasisinin en önemli rükunlarından biri
olan bu müessesenin başında bulunan kişiler hakkında Arşiv belgelerinden elde
edilmiş sağlıklı bir listeye sahip olunmasının bu alana önemli katkı sağlaması
umulmaktadır