AYAZ ISHAKI (1878-1954) AND THE EVOLUTION OF PAN-TURKISM IN TURKEY
AYAZ İSHAKÎ (1878-1954) VE TÜRKİYE’DE TÜRKÇÜLÜK FİKRİNİN EVRİMİ

Üretken bir yazar ve eylem adamı olarak Tatar fikir ve siyaset hayatını
yönlendiren aydınlardan olan Kazanlı Ayaz İshakî, Türkiye’ye ilk olarak
Meşrutiyetin ilanından hemen sonra gelmiş ve Jön Türk çevreleriyle sıkı bir
ilişki kurmuştur. Gerek Türkiye’de bulunduğu sırada yazdıklarıyla, gerekse
dışarıdan gönderdiği makalelerle Türk dilinin sadeleştirilmesi konusunda
yapılan tartışmalara aktif bir şekilde müdahil olmuş, Kazan Tatarlarının
millî edebiyatı geliştirmek yolunda Osmanlı Türklerine rehberlik edebileceğini
ileri sürmüştür. Tatar edebiyatındaki halkçılık akımının geliştirici etkilerini
Türk kamuoyuna sunarken Osmanlı edebiyatındaki seçkinci eğilimleri
eleştirmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında ise yeni bir ümit ve biraz değişik bir
söylemle Türk siyasilerini ve aydınlarını yönlendirmeye çalışmıştır. Türkiye’nin
Türk Dünyası için rehberlik üstlenebileceği, kültürel ilişkileri ve
ortak noktaları geliştirilebileceği yolunda görüşler öne sürmüştür. Yeni Türk
devletinin dış Türklere ve Sovyetlerin onları ayrıştırma projelerine ilgisiz
kalmaması, onlara yönelik politikalar üretmesi için telkinlerde bulunmuştur.
Ayrıca, Türk inkılâpları hakkındaki bazı çekincelerini, Türk kadınının
hayatında atılacak hızlı adımların doğurabileceği sakıncaları, Latin alfabesini
kabulün Türk Dünyasına getirebileceği problemleri tartışmıştır. Ayaz İshakî’nin
kendine has bir içtenlik, açıklık ve cesaretle yazdığı bu yazılar
günümüzde de önemini korumaktadır. Onun hakkında birçok yazı yayınlanmış
olmakla birlikte, Türk basınında yazdıkları incelenmemiştir. Bu
makalede, onun Türk basınında yazdığı bütün yazıları taramak ve analiz
etmek suretiyle A. İshakî’nin sunduğu değişik perspektifler ortaya konulacaktır.

Turkic intellectuals from Russia contributed a great deal to the intellectual lifeof Turkey. Ayaz Ishaki (or Gayaz Ishakiy), famous Tatar dramatist, journalistand prolific writer, was one of them. He came to İstanbul in the Young Turk era(1908-1918) and established contacts with the Young Turks. He activelyinvolved in the discussions of language reform and tried to explain the importanceof simplified Turkish in enlightening the people. He criticized the elitist tendencyof the Ottoman literature by describing it as alien to the Turkish public. Heclaimed that the Volga Tatars might be a model for the Ottoman Turks todevelop their national literature. In the early years of Turkish Republic, Ishakionce again directed his attention to the Turkish public, with new hopes and anew discourse. He tried to direct Turkish public opinion by his critical writings.He urged that Turkey should guide the Turkic World and expressed his thoughtin how to develop cultural relationship and common grounds with the ‘Turksabroad.’ He believed that Turkey should deal with the problems of the Turksabroad and develop projects against the Soviet policies to divide the Turkslinguistically and other ways. He also expressed his worries about the dangers ofrapid reforms concerning Turkish women as well as the risks of accepting Latinalphabet for the Turkic World. Although numerous articles were devoted to thelife, literary and political activities of Ayaz Ishaki, there is almost no research onhis writings and criticisms in the press of Ottoman Empire and Turkish republic.Therefore, this survey will research and analyze these writings and attempt todefine his contribution to the Turkish thought.