GERTRUDE L. BELL’S ACTIVITIES IN THE OTTOMAN GEOGRAPHY AND THE ROLE OF FOUNDATION OF IRAQ KINGDOM
GERTRUDE L. BELL’İN OSMANLI COĞRAFYASINDAKİ FAALİYETLERİ VE IRAK KRALLIĞI’NIN KURULMASINDAKİ ROLÜ

Ä°ngiltere’nin OrtadoÄŸu politikasında ve Irak Krallığı’nın kurulmasında,
Ä°ngiliz kadın casus Gertrude L. Bell’in rolü ve faaliyetleri oldukça önemlidir.
XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Ä°ngiltere, Fransa ve Almanya arasında
bölgede yaÅŸanan rekabet XX. yüzyılın baÅŸlarında yoÄŸunlaÅŸmıştır. Bu
süreçte, II. Abdülhamid, sömürgeci devletlerin bölgede rahat hareket etmelerini
ve Irak petrollerine sahip olmalarını uzun süre engellemiÅŸtir. I. Dünya Savaşı
sonunda Ä°ngiltere, Irak’ı ve petrol bölgelerini iÅŸgal ederek nihai hedefine
ulaÅŸmıştır. Irak’ta iÅŸgal ve manda idaresi kuran ve bölgede hâkimiyetini
güçlendiren Ä°ngiltere Irak Krallığı’nı kurmuÅŸ (1921) ve Åžerif Hüseyin’in
oÄŸlu Faysal’a taç giydirmiÅŸtir. Ä°ngiliz istihbaratı tarafından OrtadoÄŸu ve Åžark
dilleri alanlarında eÄŸitilen Gertrude L. Bell, bu süreçte çok önemli bir rol
oynadı. Bayan Bell, savaÅŸ öncesinde de Osmanlı Arap vilayetlerine arkeolojik
araştırma, keşif ve inceleme seyahatleri yapmıştı. Bu sayede Arap coğrafyasını,
aÅŸiretlerini, dilini ve kültürünü çok iyi bilmekteydi. Nitekim sahip olduÄŸu
geniÅŸ bilgi ve tecrübeyi Ä°ngiliz iÅŸgali döneminde de kullanmıştır. Makalede,
Irak’ın iÅŸgali süreci ve Bell’in bu süreçteki kilit rolü ele alınmıştır. Bu
çalışmanın kaynaklarını, Gertrude Bell’in kendi mektupları, anıları, Ä°ngiliz
ve Osmanlı arÅŸiv belgeleri ile konuyla ilgili literatür oluÅŸturmaktadır.

British spy Gertrude L. Bell’s role and activities were very important on both Britishpolicies in the Middle East and establishment of Iraq Kingdom. The competition and fightfor Iraq’s oil resources between Germany, France and England, increased in the beginningof the 20th century. During this process, Sultan Abdulhamid II prevented the colonialistcountries which wanted to possess oil resources of Iraq. The British reached its mainpurpose by occupying Iraq and its oil regions by the end of the First World War. In thisprocess, the Kingdom of Iraq was founded (1921) and Faisal, son of Sharif Hussein,became the king of Iraq. Gertrude Bell who was educated on Orientalism and Orientallanguages by the British Intelligence Agency, played a very important role on thesedevelopments. Miss Bell travelled to the Ottoman Arab Provinces for many times forarcheologic research, expedition and analysis also before The First World War. Because ofthis, she was very familiar with tribes, languages and cultures of the Ottoman Arabprovinces. Thus, she also used her extensive knowledge and experience during the Britishadministration. In this paper, these developments have been discussed based on GertrudeL. Bell. The sources of the study include the letters of Gertrude Bell, her memoirs, Britishand Ottoman archive documents, related books and articles.