PUNCTUATION MARKS IN MANICHEAN OLD UYGHUR AND MIDDLE IRANIAN TEXTS
Manihaist Eski Uygur ve Orta İran Metinlerinde Noktalama İşaretleri


VIII. yüzyılda Uygur hükümdarı Bögü Kağan’ın Manihaizm’i dev- let dini olarak resmen kabul etmesiyle birlikte İran dillerinden Eski Uygurcaya yoğun bir çeviri akımı başlamış ve Manihaizm’i anlatan pek çok dinî metin Eski Uygurcaya kazandırılmıştır.

VIII. yüzyılda Uygur hükümdarı Bögü Kağan’ın Manihaizm’i dev- let dini olarak resmen kabul etmesiyle birlikte İran dillerinden Eski Uygurcaya yoğun bir çeviri akımı başlamış ve Manihaizm’i anlatan pek çok dinî metin Eski Uygurcaya kazandırılmıştır. Manihaist metinlerin çoğu doğrudan ya da dolaylı olarak Orta İran dillerinden Soğdca, Orta Farsça ve Partçadan tercüme edilmiştir. Bu tarihlerde artık ölü dil hâline gelmiş olan Orta Farsça ve özellikle Partça, Manihaist cemaatin kilise dili olarak en azından XIII. yüzyılın ortalarına kadar Turfan’da kullanılmaya devam etmiştir. Yapılan bu çevirilerle sadece ciddi bir söz varlığı Türkçeye katılmamış aynı zamanda İran halklarının kullandıkları yazılar da Uygurlar arasında yayılmıştır. Öte yandan bu iki büyük halkın ilişkisi her zaman karşılıklı olmuştur; örneğin, Mani ve Soğd kökenli Uygur yazıları Eski Uygur toplumunda yaygınlaşır- ken, Türkçe unvanlar da İrani halklar arasında kullanılmaya başlanmıştır. Oldukça erken bir dönemde hem Orta İran hem de Eski Uygur dillerinde Mani ve Soğd yazılarıyla üretilmiş metinlerde çok işlevli biçimde kullanılan noktalama işaretleri, Turfan bölgesindeki ya- zılı anlatım kültürünü görebilmemiz ve bu gelenek üzerine düşünebilmemiz için yeni bir bakış açısı sunar. Manihaist İran ve Uy- gur metinlerinde karşılaştığımız noktalama işaretlerinin biçimlerinin yanında kullanım işlevleri de benzeşir. Araştırmamız neticesinde Manihaist metinlerdeki noktalama işaretlerinin beş temel işlevi tespit edilmiş ve bu işlevler hem Eski Uygur hem de Orta İran metinlerinden aldığımız örneklerle karşılaştırmalı olarak sunulmuştur.


Labels »  

Abstract
In the 8th century, when Uyghur ruler Bögü Kagan officially accepted Manichaeism as the state religion, an intensive translation movement from Iranian languages into Old Uyghur began, and many religious texts describing Manichaeism were translated to Old Uyghur. Most of the Manichean texts had been directly or indirectly translated from the Middle Iranian languages of Sogdian, Middle Persian and Parthian. Middle Persian and Parthian, which became a dead language during this period, continued to be used as the church language of the Manichaean community at least until the middle of the 13th century in this region. With these translations, not only a serious vocabulary was added into Old Uyghur, but also the scripts used by the Iranian people spread among the Uyghurs. On the other hand, the relationship between these two important peoples has always been mutual. The Manichean script and the Uyghur script of Sogdian origin became widespread in the Old Uyghur society, while the Turkish titles were used among Iranians. The punctuation marks used multi-functional in Middle Iranian and Old Uyghur texts written with Manichean and Sogdian scripts in a very early period, provide a new perspective for us to see and consider on the tradition of written culture in Turfan region. The forms and functions of the punctuation marks in Manichean text are similar both in Iranian and Uyghur texts. According to our study, the five basic functions of punctuation marks in Manichean texts are presented comparatively with the examples from Old Uyghur and Middle Iranian texts.

Keywords »