Vakıflar, Osmanlı sisteminin vazgeçilmez unsurlarındandı. Değişik tür- deki binlerce vakıf dinî, sosyal ve ekonomik alanlarda faaliyet yürütmek- teydi. Paraya dayalı yapıları nedeniyle vakıflar suistimale her zaman açık kurumlardı. Bu nedenle, vakıflara ait her türlü işlemler, gelir ve gider kayıtları, Osmanlı merkezi idaresi tarafından katı bir denetim/teftişe tabi tutulmaktaydı.
Karmaşık bir yapıya sahip olan vakıf teftişleri olağan ve olağanüstü olmak üzere iki türlüydü. Olağan teftişler kadılar tarafından mutat/periyodik ola- rak yürütülürdü. Olağanüstü teftişler ise takvime uyulmadığı veya her- hangi başka bir sorunun yaşandığı hallerde resen alınan kararla gerçekleştirilirdi.
Bu çalışmada, vakıflarda yaşanan aksaklık ve usulsüzlükler ele alınacak, teftişlerin sebepleri ve çeşitleri hakkında tespitler yapılacaktır. 16. yüzyıl sonunda özel yetkili Evkaf-ı Haremeyn Müfettişliği’nin teşekkülü ile başlayan ve vakıflarda 19. yüzyıl ortalarına kadar süren idari değişimin nedenleri ve arka planı üzerinde durulacaktır.
