TRADITIONAL WEAVING IN THE EASTERN BLACK SEA REGION: RIZE LINEN FABRIC (FERETIKO) AND ITS SOCIO-ECONOMIC EFFECTS
Doğu Karadeniz’de Geleneksel Dokumacılık: RİZE KETEN BEZİ (FERETİKO) VE SOSYO-EKONOMİK ETKİLERİ

Kenevir (kendir) tarımı, Rize ve Trabzon çevresinde binlerce yıllık uzun bir
geçmişe sahiptir. Sınâi bir bitki olan kenevirin liflerinden ise geleneksel keten
bezleri dokunurdu. Bu şekilde, yıllık yaklaşık 100-150 bin top keten bezi
üretilirdi. Rize keten bezi, büyük bir şöhrete de sahipti. Nitekim, yeniçeriler,
saray mensupları ve hatta Osmanlı padişahları, bu bezden yapılmış iç çamaşırı
ve elbiseler giyerlerdi. Diğer yandan, İstanbul Tersanesi (Tersane-i Âmire) ve
Osmanlı Donanması’nın ihtiyacı olan kendir bezleri, üstüpü, urgan, sicim, ip
ve halat gibi malzemeler de yöreden gönderilirdi. Rize ve civarında imal edilen
keten bezleri, yöre halkının giysi ihtiyacını karşılamakta ve ayrıca Osmanlı
İmparatorluğu’nun çeşitli bölgelerine ihraç edilmekteydi. Bez, serinletici özelliğinden
dolayı, özellikle sıcak bölgelerin halkı tarafından rağbet görmekteydi.
Nitekim, önemli miktarda keten bezi, Irak, Suriye, Hicaz, Mısır ve Yemen
gibi vilayet ve bölgelere ihraç edilmekteydi. Dolayısıyla bu sektör, bir çeşit “ticari
dokumacılık” özelliğine sahipti ve yörede geniş ölçekli ve bölgeler arası ticarete
dönük bir üretim vardı. Keten dokumacılığı, Rize ve Trabzon çevresinin en
önemli yerel sanayi dalı ve ayrıca halkın da başlıca geçim kaynaklarından biri
hâline gelmiştir. Ancak, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bol ve ucuz
pamuklu dokumaların yaygınlaşmasıyla birlikte, kendir dokumacılığı eski
önemini yitirmeye başlamıştır. Kendir ziraatı ve dokumacılığından günümüze
miras kalan bazı folklorik unsurlar ve sosyo-kültürel kalıntılar da vardır. Örneğin,
Rize ve çevresindeki bazı köy ve aile isimleri, kendir ziraatı ve dokumacılığıyla
ilgilidir. Sektör ayrıca kasarcılık ve boyacılık gibi işkollarını da beraberinde
getirmiştir. Bu yönleriyle keten dokumacılığı, Rize ve çevresindeki toplumsal
hayatı da şekillendiren önemli bir kültür unsuru hâline gelmiştir. Makale,
keten bezinin üretim ve ticareti ile yörenin sosyo-kültürel hayatına etkilerini
incelemektedir.

Cannabis (hemp) cultivation has a long-standing history of thousands of years in thevicinity of Rize (Rizeh) and Trabzon (Trebizond). Traditional linen fabrics werewoven from fibers of hemp which is an industrial plant. By this way, approximately100-150 thousands linen fabric rolls were produced yearly. Rize linen fabrics were veryfamous. Indeed, the Janissaries, members of the Palace and even the Ottoman Sultanswore dresses and underwears from this fabric. On the other hand, the Istanbul Shipyard(Tersane-i Âmire) and the Ottoman Navy's needs such as hemp cloths, oakum, twineand rope materials were sent from the region. Cloths, manufactured in and aroundRize, answered local people’s need and besides, were exported to various parts of theOttoman Empire. The fabric was demanded by the people who were living in hotclimate regions, especially because of its cooling feature. Indeed, a significant amount oflinen cloth was exported to Iraq, Syria, Hijaz, Egypt and Yemen provinces or regions.Therefore, this sector was a kind of commercial weaving and there was a productionbased on large-scale and inter-regional trade in the Eastern Black Sea region. Linenweaving has become the most important branch of local industry and also one of themain sources of livelihood of local people. However, linen weaving began to losegradually its former importance since the second half of the 19th century, with the spreadof abundant and cheap cotton fabrics. There are some elements of folklore and socioculturalremains derived from the hemp cultivation and weaving in the region. Forexample, some villages and family names in and around Rize are related to hempcultivation and linen weaving. The sector also brought along some sectors such as dyingand bleaching. With these aspects, hemp weaving has become an important culturalelement shaping social life of Rize and around. The article examines linen fabricproduction and trade with its effects to the social and cultural life of the region.