THE FIRST IL-KHANID FARMÂN IN PERSIAN
İlk Farsça İlhanlı Fermanı

ÖZET

Bu yazıda yayımlanarak tahlili yapılacak olan ferman (yarlıg), İlhanlı hükümdarı Geyhâtû Han (1290-1295) devrinde, Emîr Bay-itmiş Aka tarafından gelirleri Nusret-i Fakîre zaviyesine vakfedilmiş olan Mendişîn köyüne herhangi bir müdahalede bulunulmaması için 692/1293 yılında Batı İran'daki Kârîz (?)'den sâdır olunmuştur. Bu özelliği ile zamanımıza ulaşan en eski Farsça İlhanlı fermanıdır. İçerisinde Türk, Moğol, İran ve Arap kültüründen muhtelif unsurlara rastlanan bu ferman, tarihî ve diplomatik ehemmiyetinin yanında, yarlıg, sözi, aka gibi Türkçe kelime ve ıstılahların kullanılması, menşei karanlık ve tartışmalı olan tuğranın en eski örneklerinden birine sahip olması ve al-tamga ile mühürlenmiş olması gibi özellikleri açısından da son derece büyük bir öneme sahiptir.

This article gives a commentary on a farmân (yarlïg, decree) of Arinjin Turji (Gaykhatu, r. 1290-1295), a Khan of the Il-Khanid dynasty, written at Kârîz (?), in Western Iran in 692/1292. It proclaims that the revenues of the village of Mandeshin should be given by Great Amir Bay-itmïsh Aqa for the maintenance of the hospice (zâviya) of Nusret-e Faqîre. This document is the oldest known example of a Persian Il-Khanid farmân. The text exemplifies the heterogeneous nature of Persian culture during this period, being written in a Persianized Arabic script, half in Turkish, half in Persian and affixed with a Chinese seal. As well as its importance for political and diplomatic history, the farmân is significant for the use of Turkic words and expressions such as yarlïg, sözï, aqa and as the first known document to use a toghra the origin of which is unknown and which has been much debated. Keywords: Il-Khanid state, Gaykhatu Khan (Arinjin Turji), yarlïg, farmân, al-tamgha (red seal), toghra.