Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi > TKİ Dergisi |

XVIII. YÜZYILDA İSTANBUL’UN SUR DIŞI BOSTANLARI (YEDİKULE-AYVANSARAY, EYÜP VE HASKÖY)
“MARKET GARDENS (BOSTAN) OF ISTANBUL OUTSIDE THE CITY WALLS DURING 18TH CENTURY (YEDIKULE-AYVANSARAY, EYUP, AND HASKOY)


İstanbul’un iaşesindeki önemli rolünün yanı sıra aynı zamanda iktisadî ve sosyal işlevleriyle de dikkat çeken İstanbul bostanları, hakkında çok az çalışma yapılmış bir konudur. Bu bakımdan bu çalışma ile hem XVIII. yüzyılda İstanbul’da sur dışında bulunan bostanların durumunu tespit etmek hem de İstanbul’un şehir dokusunun tespitine katkıda bulunmak hedeflenmektedir.

İstanbul’un iaşesindeki önemli rolünün yanı sıra aynı zamanda iktisadî ve sosyal işlevleriyle de dikkat çeken İstanbul bostanları, hakkında çok az çalışma yapılmış bir konudur. Bu bakımdan bu çalışma ile hem XVIII. yüzyılda İstanbul’da sur dışında bulunan bostanların durumunu tespit etmek hem de İstanbul’un şehir dokusunun tespitine katkıda bulunmak hedeflenmektedir. Çalışmada XVIII. yüzyılın ilk yarısında İstanbul’un sur dışı bostanlarının mevkileri, sahipleri ve çalışanları incelenmiştir. Çalışmanın temel kaynağı I. Mahmud dönemine (1730-1754) ait 25 Receb 1145 (11 Ocak 1733) tarihli defterdir. Bu defter Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde (BOA) nüfus defteri olarak 1 numarada kayıtlıdır. Nüfus defterine göre 1733 yılında İstanbul kara surları boyunca Yedikule’den Ayvansaray’a kadar 77, Eyüp’te 78 ve Eyüp’e bağlı Hasköy’de -Fener ve Balat semtlerinin karşısında- 12 olmak üzere toplam 167 bostan mevcuttur. Bostan sahiplerinin ezici çoğunluğunu Müslümanlar oluşturmaktadır (%96,37). Müslümanların mülkiyetindeki bostanların %14,85’i vakıflara, %13,33’ü kadınlara aittir. Bostan sahibi olan veya bostan tasarruf eden Müslümanlar arasında orta ve alt düzey memurlar ile esnafın yanı sıra padişah kızları, paşalar, yeniçeri ağası, Enderun ağası, şeyhülislâm, kazasker, padişah imamı (İmam-ı şehriyârî-i sâbık) ve kâdî gibi üst düzeyde devlet memurlarının varlığı, bostanların önemli bir gelir kaynağı olduğuna işaret etmektedir. 1733 yılında İstanbul Sur dışı bostanlarında 637 kişi çalışıyordu. Bostan başına ortalama dört çalışan düşüyordu. Bunların %70’ini Arnavutlar ve Rumlar oluşturuyordu. Ayrıca çalışanların en az %60’ının Rumeli, Trakya ve Anadolu’dan gelmiş olması istihdam alanı olarak bostanların işlevini de göstermektedir.


Etiketler »  

Abstract
There are a limited number of studies on the Istanbul market gardens (bostan), which had economic and social functions along with their important role as regards food provision for Istanbul. Accordingly, the present study aimed to investigate the status of the market gardens outside the city walls in Istanbul during the 18th century and to contribute to research on the urban fabric of Istanbul. The study focused on the locations, owners, and employees of the market gardens outside the city walls of Istanbul during the first half of the 18th century. A ledger dated 25 Rajab 1145 (11 January 1733) from to the reign of Sultan Mahmud I (1730-1754) was used as the main source for the purposes of the study. This ledger is registered in the State Archives of the Presidency of Turkey - Ottoman Archives (BOA) as a population register at number 1. According to the said population register, there were a total of 167 market gardens, including 77 along the land walls of Istanbul from Yedikule to Ayvansaray, 78 in Eyüp, and 12 in Hasköy neighborhood of Eyüp -opposite to Fener and Balat districts- in 1733. The overwhelming majority of market garden owners were the Muslims (96,37%). The ratio of market gardens owned by the Muslims, which belonged to foundations and women, was 14.85% and 13.33%, respectively. The Muslims, who owned or invested in a market garden, included middle- and low-level civil servants and tradesmen, as well as the sultan's daughters, and high-level state officials, including pashas, Agha of Janissaries, Agha of Enderun, sheikh al-Islam, kazasker (chief judge with military jurisdiction), sultan's imam (Imam-ı şehriyari-i sâbık), and kadi (judge), which is indicative of the fact that market gardens were an important source of income. As of 1733, 637 people were employed in the market gardens outside the city walls of Istanbul. There was an average of four employees per market garden. 70% of the employees were Albanians and Greeks. Furthermore, the fact that at least 60% of the employees were from Rumelia, Thrace, and Anatolia, is suggestive of the function of the market gardens as an employment area.

Keywords »