İstanbul’da Bir Afyonlu Macun İşletmesi: BERŞ-İ RAHÎKÎ MACUNHANESİ (1783-1831)
An Opiate Paste Enterprise in Istanbul: BERÅž-I RAHÃŽKÃŽ PLANT (MACUNHANE) (1783-1831)

Afyonlu bir macun türü olan Rahîkî macunu, 16. yüzyılda yaÅŸamış bir ÅŸair olan
Yusuf Sinan Rahîkî tarafından icat edildi. Yaklaşık 250 yıl boyunca aynı aileden
gelenler tarafından Ä°stanbul MahmutpaÅŸa’daki dükkânda imalat ve satışı yapıldı.
Osmanlılarda tüketilen pek çok macun gibi ÅŸifa ve ilaç maksadıyla imal edilmiÅŸti.
Ä°stanbul içinde ve dışında “Rahîkî berÅŸi” adıyla meÅŸhur oldu. 1783 yılında, dükkân
sahibi Rahîkî-zâde Mustafa Efendi evlatsız olarak vefat etti. Bunun üzerine, yeni
gelir kaynakları yaratma çabasında olan devlet, macunhaneyi devletleÅŸtirerek mukataa
haline getirdi. Gelirini “esham” yöntemiyle hisseler halinde, iÅŸletmesini ise “malikâne”
yöntemiyle ve kayd-ı hayat ÅŸartıyla taliplilerine sattı. Macunhane, 1790
yılından itibaren zarar etmeye baÅŸladı. SavaÅŸlar, artan maliyetler ve azalan tüketim,
macun imalini giderek düÅŸürdü ve geliri de azalttı. Ä°ÅŸletmeciler ve devlet tarafından
yıllarca ayakta tutulmaya çalışıldı. Fakat 1831 yılında, iÅŸletmecisinin borcuna
karşılık bir sarrafa satıldı. Bu çalışma, bir zamanlar Ä°stanbul’da çok raÄŸbet görmüÅŸ,
halkın bildiÄŸi ve tiryakilerinin aradığı bir ürün olan Rahîkî macununu ve macunhanesini
tanıtmayı amaçlamaktadır.

Rahîkî paste, which was a paste type of opiate, was invented by Yusuf SinanRahîkî, a poet of the 16th Century. His family and descendants produced andsold Rahîkî paste around 250 years in a store at MahmutpaÅŸa. The paste, whichwas famous as Rahîkî berÅŸi, was producing for the purposes of medicine andhealing, like others. When the storekeeper Rahîkî-zâde Mustafa Efendi died in1783 without heir, the state, was in need of new revenues, confiscated the plantand transformed into a muqataa. Its’ revenues and the management were sold asshares to claimants for life. Arising costs and decrease in consumptions affected thepaste production and income negatively and the plant started to make loss after1790. Although keepers and the state tried to keep it survive the plant was sold tomoneylenders in return of the keepers’ debts in 1831. The article tries tointroduce famous and desirable Rahîkî paste and its’ plant in Istanbul once.