18. YÜZYILDA HAREM-İ HÜMÂYUN’DAN ÇIRAĞ EDİLEN CARİYELER
MANUMITTED FEMALE SLAVES OF THE OTTOMAN IMPERIAL HAREM (SARAYÎS) IN THE EIGHTEENTH CENTURY


Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi

Bu makale 17. yüzyılın sonu ve 18. yüzyılın farklı dönemlerinde Harem-i
Hümâyun’da yaşamış ve daha sonra azat edilerek saraydan çıkmış olan cariyeler
üzerine yoğunlaşır. Bu kadınların hayatlarını muhtelif açılardan değerlendirmek
suretiyle, saraya intisap etme neticesinde Harem-i Hümâyun’da başlayan ve sonrasında
devam eden patronajın uzun vadede hâmi ve himaye edilen için neye tekabül
ettiğini ve böylece saraylıların Saray-ı Hümâyun içindeki yerlerini görmeyi amaçlar.
Saraydan çırağ edilmenin padişah hanesi ile ilişkileri koparmadığı, saray ile irtibatın
ve patronaj ilişkilerinin ölene kadar devam ettiği tespiti üzerine, evlilik, oturulan
muhitler, maddi kültür ve hayır işleri gibi patronajın tesir ettiği alanları patronaj
ilişkileri bağlamında değerlendirir ve saray mensubiyetinin hayatın muhtelif cephelerini
nasıl etkilediğini inceler.
Siyasi hane olmanın bir tezâhürü olarak, cariyelere sunulan patronajın, gerek
saraylıların gerek hanedan ve sarayın menfaatine işlediği görülür. Saray tarafından
himaye edilen kadınlar perspektifinden bakıldığında, harem tecrübesinin harem
içindeki pozisyonlarına uygun şekilde hayatlarının bir çok safhasına müspet tesir
ettiği bazı yükümlülükler ile birlikte ayrıcalık, itibar ve kimlik kazandırır.
Diğer taraftan evlilikleri ile hanedana sadık haneler oluşan, saray kültürünü
halka taşıyan ve mimari eser baniliği ile şehir hayatına katkıda bulunan saraylıların,
saray dışında hanedanın ve sarayın temsilcisi olarak işlev gördükleri görülür. Bu
durum, hanedanın ve sarayın İstanbul’a döndüğü, şehir yaşamının dönüştüğü, siyasi
yapıda değişim yaşandığı 18. yüzyıl ortamında önemli görünür.
Sonuç olarak bu çalışma, dönemin politik şartları içinde, siyasi dengelerin ve sarayın
işleyişinin tam olarak anlaşılabilmesi için sistemin bir parçası olan ve dönemin
eliti ile bağlantılı olan saraylı kadınların meseleye dahil edilmesi gerekliliği
açığa çıkar.


Etiketler »  

Abstract
This article restores the lives of a large body of manumitted female palace slaves(sarayîs), and explores their place at the imperial court through a study of various aspectsof their lives in the eighteenth century. Affiliation to the imperial court opened up accessto patronage networks that had been generated during their period of service in theimperial harem and continued following their transfer from the imperial palaces.Manumission did not loosen the ties with the imperial court, but signaled the beginningof a new kind of relationship based on mutual interest and interdependence.By examining various aspects of sarayî women’s lives, such as marriage, residentialpatterns, material world and philanthropic acts, through the perspective of patronagerelationship, the present article reveals the extent of this enduring patronage relationshipand the implications for both parties. This ongoing affiliation to the imperial court left aconsiderable imprint on the lives of manumitted female palace slaves and provided themwith benefits and advantages in various stages of their lives according to their status inthe harem hierarchy. From another perspective, manumitted female palace slaves securedthe interest of the imperial household even after leaving the imperial palaces. Byestablishing loyal households through marriage, introducing court culture to the urbansociety and contributing to city life through architectural patronage, sarayî women of alllevels functioned as representatives of the imperial court which was important in thesocio-political context of the century.At the final point this study hints that, in the political context of the era, a completeunderstanding of the internal functioning of the imperial court cannot be fully understoodwithout taking into consideration the role of these loyal allies of the imperial householdwho acted as component of the imperial court all through their lives.

Keywords »