Osmanlı’da İlk Elektrikli Tramvay ve Şehir Elektriği İşletme: ŞAM’DA ELEKTRİKLİ TRAMVAY VE ŞEHİR AYDINLATMASI
First Electric Trolley and Establishment of City Electricity in the Ottoman Empire: ELECTRIC TROLLEY AND URBAN LIGHTING IN DAMASCUS

XIX. yüzyılın ortalarından itibaren yapılan önemli yatırımlarla yeni bir çehreye
kavuÅŸmaya baÅŸlayan Åžam, XX. yüzyıl baÅŸlarında yaklaşık 150 bin olan
nüfusuyla Osmanlı Devleti’nin en büyük ÅŸehirlerinden biri ve canlı bir ticaret
merkezi hâline gelmiÅŸti. Åžam için tasarlanıp hayata geçirilebilen baÅŸta gelen
projelerden olan şehir elektriği ve elektrikli tramvay hatlarının tesis edilmesi, bu
dönemde bölgenin en nüfuzlu siması olarak gösterilen Arap Ä°zzet PaÅŸa’nın
desteğiyle tamamlanabilmiştir. Şam tramvayıyla aydınlatma işinin imtiyazı,
önce Dürzü Emir Muhammed Arslan Bey’e verilmiÅŸ, sonrasında da merkezi
Brüksel’de bulunan bir ÅŸirket tarafından kurulan Åžam-ı Åžerif Elektrik Tramvay
ve Tenviratı Anonim Åžirket-i Osmaniyesi’ne devredilmiÅŸti. Åžirket, santral ve
hatları devrin ileri ÅŸartlarına uygun bir ÅŸekilde oldukça kısa bir zamanda vücuda
getirmiÅŸ, 1907 yılında resmî açılış yapılmıştı. Böylelikle de Osmanlı topraklarında
ilk kez elektrikli tramvay kullanan ve elektrikli aydınlatmaya sahip şehir
Åžam olmuÅŸtur. Bu çalışmada, Osmanlı arÅŸiv vesikaları ve yabancı literatürdeki
veriler rehberliÄŸinde, II. Abdülhamid dönemi Suriye’sindeki en mühim modernleÅŸme
projelerinden olan, Şam elektrikli tramvay hatlarının ve şehir elektriği
sisteminin tesisi ve iÅŸletilmesi anlatılmaya çalışılmıştır.

Damascus that began to have a new silhouette with important investments frommid-nineteenth century onwards became one of the greatest cities of Ottoman Stateand a living trade center with its nearly a hundred and fifty thousand population atthe beginning of twentieth century. One of the pioneering projects that planned forDamascus and can be realized, city electricity and making electrical tramwayrailroads is able to be accomplished with the support of Arap Ä°zzet PaÅŸa who ispresented as the most powerful face of the region in this period. Beforehand theimtiyaz concession of tramway and lighting the city of Damascus is given to DruzeEmir Muhammed Arslan Bey after this concession is assigned to the company“Åžam-ı Åžerif Elektrik Tramvay ve Tenviratı Anonim Åžirket-i Osmaniyesi” whichis established by a company centered on Brussels. Company accomplished santraland railways proper to high technology of the date in a very short time, inauguralceremony occurred in the year of 1907. So the first city that has electrical lighting andelectrical tramway was Damascus. In this study, through Ottoman ArchivalDocuments and foreign literature, the construction and operating of Damascuselectrical tramway and city lighting lines which is one of the most importantmodernization projects of Hamidian Syria is tried to be explained.