OSMANLI SARAYINDA BİR KİTABIN SERÜVENİ
THE JOURNEY OF A BOOK IN THE OTTOMAN PALACE

II. Murad döneminde başlayan sultana özel kitap siparişleri, II. Mehmed, II. Bayezid ve I. Süleyman devirlerinde genişleyip çeşitlenerek, III. Murad ve III. Mehmed devirlerinde zirveye ulaşmıştır. Sultanlar kitap siparişi vermek istedikleri zaman, bu isteklerini sadrazam gibi üst düzey bir saray görevlisine bildirmişler ve bu görevli, edebiyatı güçlü ilim irfan sahibi kişi/kişileri sultana iletmiştir. Daha sonraki safhada, bu kişilerin belli bir takım süreçlerden geçtiği ve sonra kendilerine kitap hazırlama işinin verildiği görülmektedir. Sipariş edilen bu kitapların başında, Osman Oğullarının tarihi ve sultanların zaferlerini konu edinen kitaplar gelir. Bunun yanında dînî ilimler ve daha başka konular gelmektedir. Kitabın üretiminin projenin hacmine göre bazen uzun sürdüğü, büyük projelerin ise genellikle bir ekip tarafından üretildiği görülmektedir. Ciltler tamamlandıkça sultana takdim edilmiştir. Yazarından mürekkep yapıcısına kadar bu ekipte görevli olanların her biri, bulundukları mevkie göre ödüllendirilmiştir. Kitapların hazırlığı tamamlandıktan sonra mutlaka sultanın kendisine takdim edilmiştir. Buna mukabil, sultanın eserin yazarına bir veya birkaç hil’at hediye ettiği, bunun yanında tımar ve zeâmet gibi gelir getiren topraklarla beraber, mutlaka akçe veya sikke cinsinden nakit vererek ödüllendirdiği de bilinmektedir. Dolayısıyla, Osmanlı Sarayı’nda bir kitabın hazırlanması ister telif projesi olsun, ister tercüme projesi olsun uzun ve karışık bir yolculuk olmuştur. Sultanların cömert sanat hâmilikleri, Osmanlı Devleti’nin XV. ve XVI. yüzyılda, diğer alanlarda olduğu gibi, sanatlı ve resimli kitap üretiminde de kendi ince zevkini göstermesini ve devletin üslubunun oluşmasını sağlamıştır.

Specific book ordering for the sultan himself started during the reign of Murad II, developed and diversified with Mehmed II, Bayezid and Suleyman I and finally reached the peak during the reign of Murad III and Mehmed III. Sultans instructed some high ranked state officials such as the Grand Vizier to order a book and they searched for the sultan literary personalities with a unique style and language. In further stages, it has been understood that these individuals were given the sole right of book writing. Among the books ordered by Sultans were the ones focusing on the history of dynasty of the Ottoman Sultans and their military achievements, as well as religious matters and others. Writing a book was taking longer time depending on the volume and big book projects were carried out by a group of writers. The language of these books was Persian due to the fact that it was accepted to be a literary style. At the final stage, the book was ready to be presented to the Sultan. Everyone in the book writing team was awarded according to their position and contribution to the writing from the main author to the ink maker. The Sultan was known to dignify the author and few others who took a serious role in the team by presenting some honorific garments, called hil’at, timar and zeamet land with a tax revenue. Moreover, a book in the Ottoman court, whether an original work or a translation was a long journey. Sultans and their patronage in the arts showed itself in producing books with aesthetic concerns.