AHMED MİDHAT EFENDİ VE MÜTERCİM İZZET PAŞA’NIN BİLİNMEYEN MEKTUPLAŞMASI: ROMAN, LİSÂN, BATILILAŞMA VE MAÂRİF ÜZERİNE TENKİTLER
“UNKNOWN CORRESPONDENCE BETWEEN AHMED MIDHAT AND MUTERCIM IZZET PASHA: CRITICISMS ON NOVEL, LANGUAGE, MODERNIZATION AND MINISTRY OF EDUCATION”

19. yüzyıl şairlerinden Mütercim İzzet Paşa (ö. 1914) Gonce-i Bostan adını verdiği
manzum Bostan tercümesinin bir nüshasını ünlü romancı ve gazeteci Ahmed Midhat
Efendi’ye (ö. 1912) sunmuştur. Eseri okuyan Ahmed Midhat, Mütercim İzzet’e tebriken
bir mektup yazmış ve onun bazı ifadelerini eleştirmiştir. Mütercim İzzet, Ahmed Midhat’ın
yazdığı mektubu ve kendisinin karşılık olarak yazdığı cevabnameyi elindeki Gonce-i Bostan
nüshasına kopyalamıştır. 1906 yılına tarihlenen mektupların konusu Gonce-i Bostan’ın
“İfâde ve sebeb-i tercüme” (mukaddime) bölümündeki bazı beyitlerdir. Mütercim İzzet ilgili
beyitlerde edebî alanda Batılılaşmayı, roman türünü, Maârif Nezareti’nin yabancı dil
eğitimi politikalarını, yabancı hocaların talebeler üzerindeki etkisini eleştirmektedir.
Makalenin konusunu teşkil eden her iki mektup yazıldıkları sosyokültürel, siyasal ve edebî
bağlam göz önünde bulundurularak tahlil edilmeye çalışılmıştır. Mektuplarda özellikle ön
plana çıkan konular nirengi noktaları olarak seçilmiş ve çalışma bu ana hatlar üzerinden
yürütülmüştür. Osmanlı modernleşmesinin hız kazandığı 19. asır boyunca Osmanlı
aydınlarının ve bürokratlarının gündemini meşgul eden Garplılaşma, yeni bir edebî tür
olarak roman ve niteliği, Batılı tarzda kitlesel eğitim, İslami değerler ve Batı kültürü,
Osmanlı lisânı-Türkçe, yabancı dil eğitimi ve maârif sistemi gibi konular bahsedilen
mektuplarda da tartışılmıştır. Bu çalışmada yaşadıkları dönemin etkin isimlerinden olan
Ahmed Midhat Efendi ve Mütercim İzzet Paşa’nın hayatları kısaca özetlenmiş, Gonce-i
Bostan tanıtılmış, tartışmaya/mektuplaşmaya konu olan “ifade ve sebeb-i tercüme”
(mukaddime) bölümü ve her iki şahsın mektubu günümüz alfabesine aktarılmıştır.
Mektupların daha iyi anlaşılabilmesi için bahsi geçen isim ve eserler hakkında açıklamalar
yapılmış, her iki müellifin eleştirilerine konu olan meseleler kendi döneminin havasına ve
anlayışına uygun bir şekilde değerlendirilmeye gayret edilmiştir.

One of the 19th century poets, Mutercim Izzet Pasha (d. 1914) presented a copy ofhis verse Bostan translation, which he named Gonce-i Bostan, to the famous novelistand journalist Ahmed Midhat (d. 1912). Ahmed Midhat, who read the work, wrotea congratulatory letter to Mutercim Izzet and criticized some of his statements.Mutercim Izzet recorded the letter written by Ahmed Midhat and the reply he wrotein response to his Gonce-i Bostan copy. The subject of the letters dated to 1906 issome couplets in the "ifade ve sebeb-i tercume" (mukaddimah) section of Gonce-iBostan. In the related couplets, Mutercim Izzet criticizes the Westernization in theliterary field, the novel genre, the foreign language education policies of the Ministryof Education, and the effect of foreign teachers on students. Both letters, which arethe subject of the article, have been transferred to today's alphabet and tried to beanalyzed considering the socio-cultural, political and literary context in which theywere written. The subjects that come to the fore in the letters were chosen as thetriangulation points and the study was carried out on these main lines. During the19th century, when Ottoman modernization gained momentum, subjects such asWesternization, novel and its quality as a new literary genre, Western-style masseducation, Islamic values and Western culture, Ottoman language-Turkish, foreignlanguage education and the educational system, which constantly occupied theagenda of Ottoman intellectuals and bureaucrats, were also discussed in theseletters. In this study, the lives of Ahmed Midhat and Mutercim Izzet Pasha, whowere the active names of the period they lived in, were briefly summarized, Gonce-iBostan was introduced, the part that was the subject of discussion/lettering and theletters of both persons were transcribed. In order to better understand the letters,explanations were made about the names and works mentioned, and the issues thatwere the subject of criticism of both authors were tried to be evaluated in accordancewith the atmosphere and understanding of their own period.