Romanlar bir cemiyetin değişimlerini, sosyal tarihini takip edebilmek için
mühim metinlerdir. Türk modernleşme tarihini de romanlar üzerinden değerlendirmek
mümkündür. II. Abdülhamid devrinde doğup Cumhuriyet’in ilk 70
yılına şahitlik eden, Osmanlı’nın ilmiye, seyfiye ve kalemiye sınıfından mühim
kimselerle bağları olan Sâmiha Ayverdi’nin romanları tüm bu mirasın izlerini
taşıması sebebiyle çok önemli metinlerdir. Bu makalede, fikrî eserlerinde olduğu
gibi romanlarında da Türk Batılılaşmasını tenkit eden yazarın, bu eserlerinin
tarihsel bağlamı, ortaya konuldukları devrin şartları ve okuyucu da dikkate
alarak, kurguladığı “dindar kadın” imajı ortaya konulacaktır. Bu bağlamda,
yazarın biyografisiyle, romanların ortaya konulduğu zaman dilimi ve
romanlardaki kadın kahramanlar arasında bir ilişki bulunup bulunmadığı,
varsa bu ilişkinin nasıl tanımlanacağı irdelenecektir. Bu noktada yazarın,
şehirli, saygın ailelere mensup, eğitimli, materyalizme karşı maneviyatı savunan
kahramanları, romanlarının ana kadın karakterleridir. Buna mukabil, bazen
İstanbullu bazen taşralı, ahlâkî zaafları olan, dış güzelliklerine önem veren,
maddî zevkler peşinde koşan, geleneğin tenkitçisi, Batı’nın kültür ve düşünce
dünyasının cahili iken bir Batılı gibi yaşamayı tercih eden kadın karakterleri de
vardır. Çizilen bu iki zıt kadın tipi aracılığıyla yazar, İstanbul’da Osmanlı
tecrübesinden süzülen İslâm’ın temsilcisi “yeni dindar kadın” tasavvurunu
nereye oturttuğunu göstermektedir.
Novels are significant texts to follow the changes of a society and its social history. Likewise, it is possible to interpret the history of Turkish modernization by means of novels. The novels of Sâmiha Ayverdi, who was born in the period of Abdülhamid II, witnessed the first seventy years of the Republic and had close relations with scholars, bureaucracy and administrators, are of great significance in terms of bearing the traces of this heritage. In this article, we will present the image of “pious woman” depicted by our writer, who criticizes Turkish Westernization process both in her novels and other works, by taking the historical context and the conditions of the age into consideration. In this context, it will be discussed if there is a relationship between the biography of the writer, women heroines in her novels and the age in which these novels were written or not and if there is any, how this relation can be defined. Women characters in the novels of our writer are educated townswomen who belong to prestigious families and defend spirituality against materialism. However, she also has woman characters, some are Istanbulite, some are from the periphery, who have ethical weaknesses, give importance to the outer appearance, chase after material pleasures, criticize tradition, have no idea about the cultural and intellectual atmosphere of the West while living like a Westerner. By means of these two opposing women prototypes, the writer demonstrates where she puts the image of “new pious woman”, who is the representative of Islam that is inherited from the Ottoman experience.
