ÖZET
Basra Gümrüğü'ne ait olan “maliye varidat defterleri”, bölgenin iktisadi ve ticari yapısı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Defterlerdeki bilgilere göre; 1860-1861 döneminde Basra limanı yoğun bir ticari trafiğe sahip olmuştur. Basra Körfezi ve Basra mülhakatının dışındaki Hindistan, Yemen ve Amerika gibi ülkelerle de ticari münasebet kurulmuştur. Bu ticari trafikte faaliyet gösteren gemilerin büyük kısmı (%91.5) Osmanlı bayrağı taşımaktaydı. Dolayısıyla bu dönemde, Osmanlı Devleti'nin bölgedeki siyasi ve ticari hakimiyeti oldukça güçlüydü. Mevcut ticarette en fazla taşınan emtiâ türleri ise; hurma, şahi kumaş, tahıl türleri ve karışık mallardan ibaretti. Osmalı Devleti'nin siyasî ve iktisadî tarihinin yazılmasında temel başvuru kaynaklarından biri olan Basra gümrük defterlerinde bu döneme ait; 66 şehir, bölge ve ülke ismi geçmektedir.