OSMANLI-MACAR AHİDNAMELERİ BAĞLAMINDA OSMANLI-MACARİSTAN İLİŞKİLERİNİN GELİŞİMİ VE II. BAYEZİD DÖNEMİNE AİT TÜRKÇE MACARİSTAN AHİDNAMELERİ ÜZERİNE İNCELEMELER
THE DEVELOPMENT OF OTTOMAN-HUNGARIAN RELATIONS IN THE CONTEXT OF OTTOMAN-HUNGARIAN AHDNAMES AND STUDIES ON TURKISH-HUNGARIAN AHDNAMES OF THE PERIOD OF BAYEZID II

Osmanlılar XIV. yüzyıldan itibaren çeşitli devlet ve topluluklara vermiş oldukları ahidnamelerle hukuki, siyasi, ekonomik ve diplomatik ilişkilerin temellendirilmesini ve bir esas çerçevesine oturtulmasını sağlamışlardır. Bu bağlamda diplomatik belgeler olarak ahidnameler Osmanlı diplomasi tarihinin ve siyasal tarihinin şekillenmesinde temel belgelerdir. Bu belgeler içerisinde XV. yüzyıldan itibaren metinlerine rastladığımız Macaristan ahidnameleri XV-XVI. yüzyıl Osmanlı-Macaristan ilişkilerini anlama ve değerlendirme bakımından en temel kaynaklar olarak nitelendirilmektedir. Bu çalışmada Osmanlı ahidnamelerinin Osmanlı-Macaristan diplomatik ilişkilerindeki rolü ve diplomasi tarihi bakımından önemi sorgulanmakta ve Osmanlı diplomatik biliminin incelediği bir alan olarak ahidname formunun ortaya çıkışında bu ahidnamelerin yeri ve önemi üzerinde durulmaktadır. Ayrıca çalışmada XVI. yüzyılın başına kadar Osmanlı-Macaristan ilişkilerinin siyasal gelişimi ahidnameler bağlamında incelenmekte ve ardından Osmanlı-Macaristan diplomatik ilişkilerine dair günümüze ulaşan iki Türkçe ahidname metninin Osmanlı-Macar ilişkileri içerisindeki yeri tahlil edilmektedir. Osmanlı-Macaristan ilişkilerine dair ilk Türkçe ahidname olarak II. Bayezid dönemine ait tarihsiz bir ahidname metni günümüze ulaşmıştır. Bu metin György Hazai tarafından 1965 yılında Macarca bir makalede neşredilmesine rağmen Türkiye’de herhangi bir şekilde değerlendirilmemiş ve daha sonraki çalışmalarda –çok az istisnası olmakla birlikte– kullanılmamıştır. Sözü geçen bu metin ne yazık ki orijinal bir metin değil bir surettir. Bu çerçevede bu ahidnamenin orijinalinin düzenlenip düzenlenmediğine dair kesin bir bilgimiz yoktur. Ancak Osmanlı-Macaristan ilişkileri içerisinde çok önemli bir yeri olan bu metin ikili ilişkilerin gelişimi ve kendisinden sonra düzenlenen Türkçe ahidnamelere örneklik teşkil etmesi bakımından büyük bir öneme sahiptir. Bu özelliğine ve önemine binaen bu metnin transkripsiyonu tekrar neşredilmekte ve diplomatik ve tarihsel bakımdan incelenmektedir. Osmanlı-Macaristan diplomatik ilişkileri tarihi açısından günümüze ulaşmış olan en önemli belgelerden bir diğeri ise 1503 tarihli Macaristan ahidnamesidir. Tayyib Gökbilgin tarafından fotokopisi yayınlanarak kısa bir değerlendirmeye tâbi tutulan bu ahidname Türkçe tek orijinal Macar ahidnamesidir. 1503 tarihli ahidname bu açıdan oldukça önemli olmakla birlikte içeriği ile de Osmanlı ahidnameleri arasında ayrı bir yer tutmaktadır. Bir Osmanlı ahidnamesinin ortaya çıkış süreci ile ilgili içerdiği bilgiler son derece kıymetlidir. Ayrıca iki devlet arasında belirlenen sınırların tamamen kayda geçirildiği tek ahidname olan bu belgenin metni Latin harfleriyle ilk kez neşredilmekte ve diplomatik ve tarihsel açıdan incelenmektedir.

Ottomans ensured that the legal, political, economic and diplomatic relations were grounded and defined the principles by means of the ahdnames that they have given to various states and communities since the XVI. century. In this context, ahdnames as diplomatic documents are the most fundamental documents in defining Ottoman diplomatic and politic history. Among these documents, Hungary ahdnames whose texts are occured from XIV. century are regarded as the most fundamental ones in terms of comprehending and analyzing Ottoman-Hungarian relations. In this study, the role of Ottoman ahdnames in Ottoman-Hungarian diplomatic relations, along with their historical significance, are brought into question. Furthermore, the role and significance of these ahdnames in forming of the ahdname as an area studied by Ottoman diplomatic science is emphasized. In addition, the political development of Ottoman-Hungarian relations until the beginning of the XVI. century is examined in the context of ahdnames and then the significance of two extant Turkish ahdname texts in Ottoman-Hungarian diplomatic relations is examined. An undated text from the Bayezid II period has existed as the first Turkish ahdname on Ottoman-Hungarian relations. Although György Hazai published this text in a Hungarian article in 1965, it was not evaluated and was not used in subsequent studies in Turkey – with very few exceptions. Unfortunately, the mentioned text is a copy, not an original one. In this context, we don’t have exact information whether the original of this ahdname had been granted. However, this text, which has a very important place within the framework of Ottoman-Hungarian relations, is extremely significant with regard to the development of bilateral relations and setting an example for Turkish ahdnames issued afterwards. Based on this characteristic and importance, this text is republished by transcription and examined diplomatically and historically. The Hungarian ahdname of 1503 is another of the most important documents has survived to the present day in the history of OttomanHungarian diplomatic relations. This ahdname which Tayyib Gökbilgin published only with its photocopy and evaluated briefly, is the only original Turkish Hungarian ahdname. Even if it has a big importance in this regard, the ahdname of 1503 holds a special place due to its content among all Ottoman ahdnames. The information it provides about the emergence process of an Ottoman ahdname is extremely valuable. Furthermore the text of this document which is the only ahdname in which the borders defined between the two states are fully recorded is being published for the first time in Latin letters and is being studied diplomatically and historically.