TAKVÎMÜ’L-BÜLDÂN VE OSMANLI COĞRAFYACILARINA TESİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
A Study on Takvîmü’l-Büldân and ıts Effect on Ottoman Geographers

Osmanlı coğrafyacılığının gelişiminde İslam coğrafya klasiklerinin büyük
etkisi vardır. Genellikle memâlik ve mesâlik veya büldân isimleriyle
bilinen İslam coğrafya eserleri, uzun yılların birikimini Osmanlılara aktarmıştır.
İlk Osmanlı coğrafya eserleri daha çok astronomi ve kozmoğrafya
üzerine yazılmıştır. Ortaçağ İslam coğrafyacılığının en son ve en önemli
eserlerinden biri olan Takvîmü’l-büldân’ın İstanbul kütüphanelerindeki
nüshalarının XVI. yüzyılda sıkça okunduğunu ve İslam coğrafyacılarını
etkilediğini görmekteyiz. Bu etki en çok Sipâhizâde Mehmed’in Evzahu’lmesâlik
ilâ ma‘rifeti’l-büldân ve’l-memâlik adlı eserinde görülmektedir.
Osmanlı ilmiye sınıfına mensup olan Sipâhizâde, coğrafyaya duyduğu ilgi
neticesinde müderrisliğinin ilk yıllarında Takvîmü’l-büldân’ı okumuş ve
bu eser üzerinde çalışmış, burada yer alan şehirleri çeşitli kaynaklardan da
istifade ederek harf sırasına göre düzenlemiştir. Ayrıca Takvîmü’lbüldân’da
yer almayan birçok şehri de eserine eklemiştir. Eserin kaleme
alındığı dönemde Osmanlı Devleti en geniş sınırlara erişmekteydi. Bu
durum coğrafi bölgelerin mahiyetine dair merakı da arttırmıştır. Bu saikle
İslam coğrafyacılarının eserlerinin İstanbul kütüphanelerinde nüshalarına
ve şerhlerine rastlamaktayız. Sipâhizâde Mehmed’in eseri de bu şerhlerden
biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Evzahu’l-mesâlik ilâ
ma‘rifeti’l-büldân ve’l-memâlik’in Arapça (Evzahu’l-mesâlik) ve Türkçe
(Esâmî-i büldân) nüshaları ile Takvîmü’l-büldân’ın ortaya çıkış süreci
incelenecek ve bu üç eserin arasındaki münasebete değinilecektir.

Islamic geography classics has a great influence on the development of the Ottomangeographers. Islamic geographical works, usually known by their names as mesâlik orbüldân, have conveyed the accumulation of knowledge of long years to the OttomanEmpire. The first Ottoman geographical works were mostly on astronomy andcosmography. One of the very last and most important works of medieval Islamicgeography, Takvîmü’l-büldân's copies in the Istanbul libraries, were frequently read inthe XVI. century and affected the Islamic geographers. This effect is mostly seen in thework of Sipahizâde Mehmed's Evzahu'l-mesâlik il ma'rifeti'l-büldân ve'l-memâlik.Sipahizâde, who was considered as an Ottoman scholars of the time, read Takvîmü’lbüldânin the first years of his profession as a result of his interest in geography, and workedon it.Taking advantage of various sources, he organized the cities in this work accordingto the order of the letters. In addition, many cities that were not included in Takvîmü’lbüldânwere added to his work. In the period when the work was written, the OttomanState reached the widest borders. This has increased the curiosity about the nature ofgeographical regions and today we can find annotations and copies of the works of Islamicgeographers in the Istanbul libraries. The work of Sipahizâde Mehmed is one of theseannotations. In this study, the relationship between Evzahu’l-mesâlik and Takvîmü’lbüldânand the place of it in Ottoman geography will be discussed.