İstanbul’un Yapı Sanatkârları: NAKKAŞLAR VE SIVACILAR (1700-1838)
Construction Craftsmen of Istanbul: WALL-DECORATORS AND PLASTERERS (1700-1838)

İstanbul’da, Osmanlı Sarayının “ehl-i hiref” denilen sanatkârları arasında
özel bir yere sahip olan Hassa nakkaşlar ve dükkân sahibi nakkaş esnafı
dışında sayıları çok daha kalabalık bir nakkaş grubu daha vardı. Bunlar,
amele sınıfı içerisinde yer alıp şehirdeki mirî, dinî ve sivil yapıların sıva üstü
boyalı nakışlarını gerçekleştirirlerdi. Ehl-i hiref çatısı altında yer aldıklarından
dolayı Enderun Hazinedarbaşısına tâbi olan bu nakkaşların ustalık, kalfalık
ve çıraklık nizamlarıyla birlikte çalışma nizamları da mevcuttu. Aynı şekilde
Sıvacılar da yapı sektöründe faaliyet gösteren amele sınıfının sanatkâr bir
topluluğuydu. Bu mesleği icra edenler çoğunlukla gayrimüslim sıvacılardı.
Müslüman sıvacıların sayısı daha az olup geneli askerî zümrelere mensuptu.
1776 tarihli Sıvacı esnafı nizamı ile müslim ve gayrimüslim sıvacıların yapılarda
birlikte çalışmaları yasaklanmıştı. Nakkaş ve sıvacılar, sanatlarını tekellerine
almış esnaflardı ve birbirlerinin işlerine müdahale etmezlerdi. 1826
yılında Yeniçeri Ocağının kaldırılması, ocağa bağlı esnaf gruplarını etkisiz hale
getirdi. Bundan istifade ile devlet, 1827 yılında nakkaş ve sıvacı esnafının
meslekî tekellerini tamamen ortadan kaldırdı. Bu çalışma, birbirini tamamlayıcı
sanatlar icra eden ve sıkı ilişki içerisinde olan bu sanatkârların sarayla olan
bağlarını, menşelerini, sayılarını, ücretlerini ve 18. yüzyıldan itibaren örneklerine
rastlanılan meslekî eğitim ve çalışma nizamlarını incelemektedir.

Except for Ottoman Palace craftsmen (hassa) so called “ehl-i hiref” who hadspecial status in the palace and workshop owner decorators, there was another groupof decorators who had been populated more than others. This group of workers(amele) class as decorators used to make over-plaster decorations of state, religiousand civil buildings. These decorators, under the umbrella of ehl-i hiref and subjectedto Enderun Hazinedarbaşısı (head-treasurer), had special statues and regulationsrelated to mastery and apprenticeship. Plasterers as one of craftsmen groups wereparts of workers’ (amele) class. Most of them were non-muslims. Minority muslimplasterers were military staff as well. According to regulations dated 1776, muslimand non-muslim plasterers were banned to work together. Wall-decorators andplasterers created monopoly in their work and did not interfere each other. Theabolition of Janissary corps in 1826 artisan groups were also passivated. Using thisopportunity Ottoman administration cancelled wall-decorators and plasterers’professional monopolies. This article aims to analyze wall-decorators and plastererswho fulfilled and related each other closely, their relations with the palace, theirorigin, wages, numbers and regulations.