1856 Islahat Fermanına Giden Yolda Meşruiyet Arayışları (Uluslararası Baskılar Ve Cizye Sorununa Bulunan Çözümün İslâmî Temelleri)
SEARCH FOR JUSTIFICATION ON THE ROAD TO 1856 ISLAHAT FERMANI

ÖZET

Bu makalede, 24 ve 26 Mart 1855 tarihli Meclis-i meşveret toplantılarının, Ya-kınçağ Osmanlı tarihinde gerçekleştirilen reformlarla ilgili belki en önemli tutanağı ilk defa yayımlanmaktadır. Tutanağın muhtevasını teşkil eden müzakereler ve kararlar ışığında, Avrupa devletlerinin 1856 Islahat fermanı öncesinde, imzalanacak barış anlaşmasına esas kabul edilen dört maddenin sonuncusu bulunan, Hristiyanlarla ilgili reform baskılarının bilinmeyen bir devresi ortaya çıkarılmış; dayanılmaz boyutlara ulaştırılan dayatmalar karşısında geliştirilen temel stratejilerle, gerçekleştirilen reformla-rın nasıl bir konjonktür ve baskı altında karara bağlandığı ve alınan kararlarla ilgili meşruiyet arayışları sergilenmiştir. Bu kararların en önemlisi olan, cizyenin iâne-i askeriyyeye çevrilmesiyle ilgili bugüne kadar gizliliğini koruyan sır perdesi kaldırılmış-tır: Konuyla ilgili fetva önce, yaşanan çaresizlik dolayısıyla İslâm hukukundaki zaruret prensibine dayandırılarak alınmaya çalışılmış; ancak çeşitli mülâhazalarla bu düşünce-den vazgeçilerek yapılacak işlem, resmî fetva alınmaksızın Hz. Ömer'in, Benî Tağlib kabilesiyle ilgili özel uygulamasına göre yürütülmüştür. Kararın, şer‘-i şerîfe dayandı-rılması arayışları vesilesiyle belki bu tür resmî belgelerde ilk defa, İslâm hukukuyla ilgili çok önemli bir esere, ilgili bölüm ismiyle birlikte atıf yapılmasının önemine işaret edilmiş ve bu bağlamda, zikredilen Şeybânî'nin es-Siyerü'l-kebîr isimli eserinin, gayrimüslim devlet ve toplumlarla sürdürülmekte olan ilişkilerdeki rolü aydınlatılmaya çalışılmış; eser ve müellifi tanıtılmıştır.

This paper examines the records of Ottoman Majlis-i Mashwarat (Consultation Council) meetings held in March 24 and 26, 1855, which may be regarded as the most important official document on the Ottoman reforms. It scrutinizes, in the light of the contents of these records, an unknown period of pressures by European powers on Ottoman Christian peoples for reforms, exhibiting Ottoman strategies developed against those pressures, as well as the context of the decisions made at that meeting, especially certain efforts in pursuit of legitimizing means for those decisions. It illuminates, for the first time, the most important result of the meetings, i.e. cizyah tax was converted to iane-i askariyya (military contribution tax), showing that this decision was legitimized, at first, by laboring a fatwa based on the principle of necessity in Islamic law, but then, this idea was replaced by another justification produced without applying to fatwa institution; it was, instead, established on an historical Islamic practice, an administrative and fiscal practice of the Second Chaliph, Umar b. Khattab, about an Arab tribe, Banî Taghlib. The paper also highlights that the document studied here is probably the earliest ones that referred to a text of classical Islamic legal literature, namely, al-Shaibani's al-Siyar al-Kabir; and informs about that text, which deals with relations of Muslim states and people with non-Muslims. And also in this examination, the work is reviewed and a brief information about its author is given. Keywords: Hatt-ı hümayun of 1856, djizya (tribute, poll-tex), iane-i askariyya