TAKVÎMÜ’L-BÜLDÂN VE OSMANLI COĞRAFYACILARINA TESİRİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
A Study on Takvîmü’l-Büldân and ıts Effect on Ottoman Geographers

Osmanlı coÄŸrafyacılığının geliÅŸiminde Ä°slam coÄŸrafya klasiklerinin büyük
etkisi vardır. Genellikle memâlik ve mesâlik veya büldân isimleriyle
bilinen İslam coğrafya eserleri, uzun yılların birikimini Osmanlılara aktarmıştır.
Ä°lk Osmanlı coÄŸrafya eserleri daha çok astronomi ve kozmoÄŸrafya
üzerine yazılmıştır. OrtaçaÄŸ Ä°slam coÄŸrafyacılığının en son ve en önemli
eserlerinden biri olan Takvîmü’l-büldân’ın Ä°stanbul kütüphanelerindeki
nüshalarının XVI. yüzyılda sıkça okunduÄŸunu ve Ä°slam coÄŸrafyacılarını
etkilediÄŸini görmekteyiz. Bu etki en çok Sipâhizâde Mehmed’in Evzahu’lmesâlik
ilâ ma‘rifeti’l-büldân ve’l-memâlik adlı eserinde görülmektedir.
Osmanlı ilmiye sınıfına mensup olan Sipâhizâde, coÄŸrafyaya duyduÄŸu ilgi
neticesinde müderrisliÄŸinin ilk yıllarında Takvîmü’l-büldân’ı okumuÅŸ ve
bu eser üzerinde çalışmış, burada yer alan ÅŸehirleri çeÅŸitli kaynaklardan da
istifade ederek harf sırasına göre düzenlemiÅŸtir. Ayrıca Takvîmü’lbüldân’da
yer almayan birçok ÅŸehri de eserine eklemiÅŸtir. Eserin kaleme
alındığı dönemde Osmanlı Devleti en geniÅŸ sınırlara eriÅŸmekteydi. Bu
durum coÄŸrafi bölgelerin mahiyetine dair merakı da arttırmıştır. Bu saikle
Ä°slam coÄŸrafyacılarının eserlerinin Ä°stanbul kütüphanelerinde nüshalarına
ve ÅŸerhlerine rastlamaktayız. Sipâhizâde Mehmed’in eseri de bu ÅŸerhlerden
biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Evzahu’l-mesâlik ilâ
ma‘rifeti’l-büldân ve’l-memâlik’in Arapça (Evzahu’l-mesâlik) ve Türkçe
(Esâmî-i büldân) nüshaları ile Takvîmü’l-büldân’ın ortaya çıkış süreci
incelenecek ve bu üç eserin arasındaki münasebete deÄŸinilecektir.

Islamic geography classics has a great influence on the development of the Ottomangeographers. Islamic geographical works, usually known by their names as mesâlik orbüldân, have conveyed the accumulation of knowledge of long years to the OttomanEmpire. The first Ottoman geographical works were mostly on astronomy andcosmography. One of the very last and most important works of medieval Islamicgeography, Takvîmü’l-büldân's copies in the Istanbul libraries, were frequently read inthe XVI. century and affected the Islamic geographers. This effect is mostly seen in thework of Sipahizâde Mehmed's Evzahu'l-mesâlik il ma'rifeti'l-büldân ve'l-memâlik.Sipahizâde, who was considered as an Ottoman scholars of the time, read Takvîmü’lbüldânin the first years of his profession as a result of his interest in geography, and workedon it.Taking advantage of various sources, he organized the cities in this work accordingto the order of the letters. In addition, many cities that were not included in Takvîmü’lbüldânwere added to his work. In the period when the work was written, the OttomanState reached the widest borders. This has increased the curiosity about the nature ofgeographical regions and today we can find annotations and copies of the works of Islamicgeographers in the Istanbul libraries. The work of Sipahizâde Mehmed is one of theseannotations. In this study, the relationship between Evzahu’l-mesâlik and Takvîmü’lbüldânand the place of it in Ottoman geography will be discussed.